استفاده از شعر در سخنرانی، یک تکنیک بسیار عالی برای تأثیرگذاری هر چه بیشتر روی مخاطبان است. سخنوران قهار، هر چقدر هم که خوب حرف زدن را بلد باشند، باز هم از جادوی شعر غافل نمی‌مانند. بنابراین اگر شما هم می‌خواهید به جرگه سخنرانان بزرگ پیوندید، باید تدریجاً به استفاده از شعر در سخنرانی عادت کنید. در این مقاله ابتدا درباره دلایل اهمیت این کار توضیحاتی ارائه می‌دهیم. در ادامه روش‌هایی را معرفی می‌کنیم که به شما در ایجاد کلکسیونی از اشعار ناب برای سخنرانی کمک می‌کنند.
چرا باید در سخنرانی از شعر استفاده کنیم؟
آیا سخنرانی اساتید مشهور سخنوری ایران مثل خانم دکتر فریبا علومی یزدی، آقای دکتر الهی قمشه ای و … را شنیده‌اید؟ حتی اگر تنها یک بار این اتفاق افتاده باشد، قطعاً به جایگاه شعر در سخنان آن‌ها و تأثیر آن روی خودتان پی برده‌اید. پس این همه تأکید روی استفاده از شعر در سخنرانی بی‌دلیل نیست.
اول از همه باید بدانید که سخنرانی با شعر، وحیِ مُنزَل نیست. یعنی هیچ قاعده الزام‌آوری در این خصوص وجود ندارد؛ هیچ‌کس شما را مجبور نمی‌کند که حین حرف زدن، شعر بخوانید. بااین‌حال، خواندن چند بیت شعر در بخش‌های مختلف سخنرانی را می‌توانیم به یک قانون نانوشته تشبیه کنیم. قانونی که سخنرانان حرفه‌ای، علی‌رغم آزادی عمل، خود را مُلزم به پیروی از آن می‌دانند.
اشعار به دلیل ماهیت آهنگین و مطنطنی که دارند، بهترین انتخاب برای آغاز و پایان سخنرانی هستند. استفاده از شعر در سخنرانی، کلام را زیبا می‌کند و آن را از آفت یکنواختی مصون می‌دارد.
علاوه بر این یکی از خاصیت‌های ذاتی شعر، مختصر و مفید بودن آن است. حتماً برایتان پیش آمده که برای تشریح یک موضوع، مجبور شده‌اید دائماً آن را توضیح دهید تا مخاطبان قادر به درک آن باشند. اما گاهی یک بیت شعر، با تمام کوتاهی‌اش آن‌قدر غنی و پرمعناست که همه ابعاد موضوع را روشن می‌کند. مجموعه این دلایل باعث می‌شود که اشعار، جایگاه ویژه‌ای در سخنرانی داشته باشند.
چه اشعاری برای سخنرانی مناسب هستند؟
استفاده از شعر در سخنرانی باید به فراخور موقعیت انجام شود. البته گزینش ابیات خوب برای ابتدا و انتهای سخنرانی، کار سختی نیست. چون گزینه‌های زیادی برای این منظور در دسترستان قرار دارند. برای شروع و اتمام سخنرانی، لزوماً نباید از اشعار منظوم استفاده کرد. بلکه می‌توانید از نثر مسجع و آهنگین نیز استفاده کنید. نثری که مناجات‌نامه خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی را می‌توان نمونه‌های تمام‌عیاری از آن دانست. همان آثاری که خاستگاه جملات جادویی زیر هستند:
- منّت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت…
- الهی نام تو ما را جواز، مهر تو ما را جهاز، شناخت تو ما را امان، لطف تو ما را عیان…
مهم‌ترین چالش انتخاب شعر در بخش میانی سخنرانی است. جایی که باید ابیات را با نهایت دقت و حُسن سلیقه و با در نظر گرفتن ارتباطشان با کلام انتخاب کرد. ازآنجایی‌که هر سخنرانی شرایط و موضوع خاص خودش را دارد، دستورالعمل واحدی برای استفاده از اشعار اختصاصی وجود ندارد. بااین‌حال، در بخش پایانی این مطلب، ابیاتی را متناسب با چند موضوع فرضی (محض نمونه) تقدیمتان خواهیم کرد.
چگونه اشعار مناسب سخنرانی را جمع‌آوری کنیم؟
همان‌طور که بارها در مقالات مربوط به آموزش سخنوری و فن بیان تأکید کرده‌ایم، بهبود مهارت کلام یک فرایند است. محال است کسی بتواند یک‌شبه به یک سخنران حرفه‌ای تبدیل شود. برای رسیدن به چنین نقطه‌ای، باید استمرار و پشتکار داشته باشید. این را بدانید که همه چیز را نمی‌توانید در یک لحظه یا یک روز یاد بگیرید.
مهارت استفاده از شعر در سخنرانی هم حکایت مشابهی دارد. مطمئناً همیشه می‌توانید روی نتایج گوگل حساب کنید؛ اما هیچ تضمینی وجود ندارد که این نتایج، بهترین نتایج ممکن باشند. یک ایده عالی برای جمع‌آوری اشعار مناسب سخنرانی، ایجاد یک کلکسیون یا دفترچه اشعار است. این دفترچه را می‌توانید در یک محیط فیزیکی (مثل یک دفترچه کاغذی) یا دیجیتال (مثل گوشی، تبلت یا کامپیوتر) ایجاد کنید.
کلکسیون شما باید جایی برای ثبت خاص‌ترین و زیباترین اشعار ممکن باشد. شما درست مثل یک کلکسیونر عتیقه باید از هر فرصتی برای گسترش آن استفاده کنید. مثلاً اگر به‌طور اتفاقی حین تماشای تلویزیون، بیت زیبایی از زبان مجری یا بازیگر می‌شنوید، بلافاصله آن را وارد کلکسیون کنید. به‌طور مشابه اگر هنگام خواندن یک مقاله، شعر زیبایی به چشمتان خورد، در یادداشت کردن آن تعلل نکنید. البته جستجو در گوگل و انجمن‌های تخصصی شعر و ادب نیز به شما در گلچین اشعار زیبا کمک زیادی می‌کند. خلاصه اینکه مثل یک «شکارچیِ شعر» نباید اجازه دهید که هیچ بیت زیبایی از دستتان قسر در برود!
با دنبال کردن این دستورالعمل، کلکسیون اشعارتان روزبه‌روز غنی‌تر می‌شود و بعد از مدتی از نتیجه کار شگفت‌زده خواهید شد. نهایتاً به نقطه‌ای می‌رسید که با دردسر جدید و البته شیرینی برای استفاده از شعر در سخنرانی روبرو می‌شوید! از خودتان می‌پرسید واقعاً از میان این همه بیت زیبا کدام را انتخاب کنم طوری که به بقیه ظلم نشود؟!
اهمیت دسته‌بندی در جمع‌آوری شعر مناسب برای سخنرانی
برای اینکه کارتان مرتب و سازمان‌یافته باشد دفترچه یا کلکسیون اشعار را با تفکیک موضوعی به بخش‌های مختلف تقسیم کنید. این دسته‌بندی می‌تواند به شکل زیر انجام شود:
اشعار تشریفاتی:
- شعر مناسب برای شروع سخنرانی
- شعر مناسب برای پایان سخنرانی
اشعار مناسبتی:
- شعر به مناسبت روز مادر
- شعر به مناسبت روز پدر
- شعر به مناسبت روز معلم
- شعر به مناسبت روز دانشجو
- و …
اشعار موضوعی:
- شعر درباره خدا
- شعر درباره وطن
- شعر درباره دوست
- شعر درباره سکوت
- شعر درباره بخشندگی
- شعر درباره عشق
- و …
با این دسته‌بندی موضوعی، دیگر با مشکلات رایجی مثل بی‌نظمی و سردرگمی روبرو نمی‌شوید. به این ترتیب هنگام نیاز به استفاده از شعر در صحبت می‌توانید مستقیماً سراغ بخش یا موضوع موردنظرتان بروید. نهایتاً شما می‌مانید و تعداد زیادی کارت طلایی که باید با خوش‌سلیقگی از بین آن‌ها یک «آس» رو کنید!
چند نمونه از اشعار تأثیرگذار به تفکیک موضوع
اکنون می‌خواهیم برای آشنایی بیشتر شما عزیزان با تکنیک استفاده از شعر در سخنرانی، چند مثال بیاوریم. مثال‌هایی که به تفکیک موضوع انتخاب شده‌اند.
شعر در نکوهش طمع:
- آن شنیدستی که در اقصای غور*** بارسالاری بیفتاد از ستور
گفت چشم تنگ دنیادوست را*** یا قناعت پر کند یا خاک گور
- به وفای تو طمع بستم و عمر از کف رفت *** آن خطا را به حقیقت کم ازین تاوان نیست
شعر در نکوهش هوس:
- عشق‌هایی کز پی رنگی بود***عشق نبود، عاقبت ننگی بود
- مبر طاعت نفس شهوت‌پرست *** که هر ساعتش قبله‌ی دیگر است
شعر درباره احسان و نیکوکاری
- طریقت به جز خدمت خلق نیست *** به تسبیح و سجاده و دلق نیست
- حافظ نهادِ نیک تو کامت برآورد*** جان‌ها فدایِ مردم نیکونهاد باد
- گفتم هوای میکده غم می‌برد ز دل *** گفتا خوش آن کسان که دلی شادمان کنند
شعر درباره سختی راه عشق
- چو عاشق می‌شدم گفتم که بردم گوهر مقصود *** ندانستم که این دریا چه موج خون‌فشان دارد
- الا یا ایها الساقی ادر کأسا و ناولها *** که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها
شعر درباره التماس نکردن به ظالمان:
اظهار عجز نزد ستم‌پیشه ابلهیست*** اشک کباب موجب طغیان آتش است
شعر درباره سکوت و گزیده گویی
- خموش هر که شد از قیل‌وقال وارسته است *** نمی‌زنند دری را که از برون بسته است
- این زبان را چون کلیدی دان در گنج سخن *** پسته بی‌مغز چون لب واکند رسوا شود
- صدف‌وار گوهرشناسان راز *** دهان جز به لؤلؤ نکردند باز
- چو گفتار بیهوده بسیار گشت *** سخنگوی در مردمی خوار گشت
اگر تا امروز توجه چندانی به استفاده از شعر در سخنرانی نداشته‌اید، امیدواریم این مقاله نگاهتان را تغییر داده باشد. در این مقاله ضمن تشریح دلایل استفاده از شعر تأثیرگذار، نکاتی را درباره جمع‌آوری ابیات خوب با شما عزیزان در میان گذاشتیم. همان‌طور که گفتیم شعرهایی که در انتهای این گفتار آمدند، تنها چند مثال ساده بودند. یک سخنران در عمل ممکن است با ده‌ها موضوع سخنرانی روبرو شود؛ موضوعاتی که برای هر کدام از آن‌ها می‌توان صدها بیت زیبا انتخاب کرد. پیشنهاد می‌کنیم از همین حالا، جمع‌آوری اشعار زیبا را در کلکسیون نفیستان آغاز کنید!
