اغراق یا بیانصافی نیست که اشتباهات تلفظی را آفات فن بیان بدانیم! افراد برای تبدیل شدن به یک سخنور خوب، باید مرحله به مرحله رشد کنند تا به عالیترین سطح ممکن برسند. ولی رسیدن به سطوح عالی سخنوری، مستلزم رعایت مجموعهای از اصول ثابت است. اصولی که تحت هیچ شرایطی تغییر نمیکنند و هیچکس نمیتواند درستی آنها را زیر سؤال ببرد.
سخنوران خوب، لزوماً سبک مشابهی در سخنوری ندارند. اِلِمانهای زیادی هستند که میتوانند بیان فرد را جذاب و شنیدنی کنند. بااینحال، در کنار این تفاوتها، باید به شباهتها و وجوه اشتراک هم توجه نشان دهیم. یکی از این وجوه اشتراک، ادای درست کلمات است. سخنوران حرفهای از اهمیت تلفظ صحیح کلمات هنگام صحبت کردن آگاه هستند. آنها نیک میدانند که گاهی فقط و فقط یک اشتباه میتواند کل زحماتشان را هدر دهد یا اثربخشی کلامشان را خنثی کند. سخنوران خوب هرگز با استفاده از واژههایی که از تلفظ صحیح آنها مطمئن نیستند، روی اعتبار خود ریسک نمیکنند. چراکه میدانند اولین اشتباه آنها میتواند آخرین اشتباهشان باشد!
چرا باید اشتباهات تلفظی را قلعوقمع کنیم؟! ً
آوردهاند که آدمی، جایزالخطاست؛ حتی باید پا را از این هم فراتر گذاشت و ادعا کرد که آدمی نهتنها جایزالخطا بلکه حتمی الخطاست!
اشتباه کردن، بخش جداییناپذیری از کار است. فرقی ندارد آن کار، سخنرانی باشد یا هر چیز دیگر! ولی عادی بودن اشتباه به این معنا نیست که همواره بتوانیم آن را توجیه کنیم. به عبارت دیگر، اشتباه داریم تا اشتباه!
حتی حرفهایترین و باتجربهترین افراد هم در حوزه سخنوری و اجرا مرتکب اشتباه میشوند. گاهی ممکن است تپق بزنند، نکتهای را فراموش کنند یا حتی بخشی از یک شعر را اشتباه بخوانند. اگر خودتان را جای مخاطب بگذارید، احتمالاً با پذیرش اشتباهاتی از این دست و چشمپوشی از آنها مشکلی نخواهید داشت. ولی به نظر شما آیا اشتباهاتی مثل اشتباهات تلفظی هم به همین سادگی قابلاغماض هستند؟ مطمئناً نه!
علاقهمندان به حوزه سخنوری و اجرا، به همان اندازه که باید با احتمال بروز اشتباهات سهوی کنار بیایند، لازم است به جنگ اشتباهات تلفظی بروند. این اشتباهات بهسادگی میتوانند یک اجرای خوب را خراب کنند. آنها حتی این پتانسیل را دارند که دانش و سواد گوینده را نزد مخاطب زیر سؤال ببرند. مهم نیست چقدر جذاب حرف میزنید، از چند واژه زیبا استفاده میکنید یا چقدر زبان بدن خوبی دارید. اشتباهات تلفظی، موی اندر شیر خالصی هستند که زود پیدا میشوند و لطف کارتان را شدیداً کم میکنند! شاید چنین حدی از تأثیر منفی، منصفانه و عادلانه نباشد؛ ولی متأسفانه این یک واقعیت است که برای تقویت فن بیان باید آن را بپذیرید.
به همین دلیل است که یکی از اصول اولیه بهبود فن بیان، ادای درست واژههاست. این ادای درست را میتوانیم به شالودهی یک ساختمان تشبیه کنیم؛ شالودهای که اگر سست باشد، نمیتوان طبقات دیگر را روی آن بنا کرد. اگر تا امروز آنقدر که باید به اشتباهات تلفظیِ احتمالیتان توجه نکردهاید، باید در رویکردتان تجدیدنظر کنید.
اشتباهات تلفظی به چه دلیلی رخ میدهند؟
دانستیم که برای بهبود فن بیان و رسیدن به سطوح عالی سخنوری باید اشتباهات تلفظ را قلعوقمع کنیم! آنها دشمنان قسمخوردهی فن بیان شما هستند که بههیچعنوان نباید وجودشان را برتابید. برای اصلاح اشتباهات تلفظی، آگاهی از دلیل پیدایش آنها میتواند مفید باشد. به نظر شما اشتباهات تلفظی از کجا میآیند و چطور به ملکه ذهن ما تبدیل میشوند؟
این اشتباهات از دو دلیل یا منبع اصلی ناشی میشوند:
- اشتباهات شنیداری خودمان: بخش عمدهای از دایره واژگان ما از شنیدههایمان شکل میگیرد. ما واژههای جدید را از اطرافیان و مهمتر از همه رسانههای صوتی و تصویری میشنویم و آنها را در ذهنمان بایگانی میکنیم. بااینحال، زیاد پیش میآید که علیرغم ادای درست یک واژه توسط گوینده، آن را به اشتباه میشنویم. همه ما کم یا زیاد مرتکب این اشتباه شدهایم. مطمئناً برای شما هم پیش آمده که کلمه یا جملهای از یک ترانه را به اشتباه شنیده باشید و تا مدتها (حتی سالها) آن را به اشتباه زمزمه کنید! طبیعتاً واژهها را هر طور که به ذهن بسپاریم، همانطور تلفظ میکنیم!
- اشتباهات گفتاری دیگران: گاهی واقعاً تقصیری متوجه ما نیست! چراکه ممکن است گوینده واقعاً واژه را به اشتباه ادا کند و ما آن را همانطور به ذهن بسپاریم. جالب اینکه بعدها احتمالاً خودمان در مقام آن گوینده قرار میگیریم و ندانسته، بیان نادرست یک واژه را اشاعه میدهیم. حتی سادهترین مکالمات روزمره ما هم میتوانند حاوی اشتباهات تلفظی باشند. اشتباهاتی که شاید حتی یکبار هم توجهمان را به خودشان جلب نکردهاند. مثلاً شاید برایتان جالب باشد که بدانید باید به جای محفوظ به حیا، مأخوذ به حیا بگوییم. یا برای بهبودی یک بیمار نه آرزوی شَفا، بلکه آرزوی شِفا کنیم. چراکه شَفا به معنای مرگ و شِفا به معنای تندرستی و سلامتی است!
چند نمونه از اشتباهات تلفظی مشهور در زبان فارسی
اشتباهات تلفظی در زبان فارسی آنقدر زیاد هستند که گردآوری همه آنها در این گفتار امکانپذیر نیست. بعضی از این اشتباهات طوری در گفتار روزانه ما ریشه دواندهاند که شکل صحیح تلفظ لغات را به حاشیه راندهاند. یک سخنور خوب باید ضمن شناخت این غلطهای مصطلح، از ادای نادرست واژهها اجتناب کند.
در اینجا نگاهی به تعدادی از رایجترین اشتباهات تلفظی در زبان فارسی خالی از لطف نیست:
- لُپ مطلب که شکل صحیح آن لُب مطلب است.
- خرتناق که شکل صحیح آن خرتلاق (به معنای حنجره) است.
- با این تفاسیر که شکل صحیح آن با این تفاصیل است.
- گرگ باراندیده که شکل درست آن گرگ بالان دیده است.
- ساعت حمام که شکل درست آن صحت (به معنای سلامتی) حمام است.
- سین جین کردن که شکل صحیح آن سین جیم کردن است.
- نیوزلند که شکل درست آن نیوزیلند است.
- خُبرِگان که شکل تلفظ صحیح آن خِبرِگان است.
- جُرگه که تلفظ درست آن جَرگه میشود.
- حدالامکان که شکل درست آن حتیالامکان است.
- منصه حضور که به جای آن باید منصه ظهور بگوییم که معنای آن، در معرض دیدن همگان قرار گرفتن است.
- بدهی را نه تصفیه، بلکه تسویه میکنند. تصفیه کردن به معنای پالایش و زدودن آلودگی است. همان کاری که آن را زیاد روی آب انجام میدهیم!
- به عملِ زشت و ناپسند نه مُنکِر، بلکه مُنکَر میگویند. مُنکِر به معنای انکارکننده است.
- از دیدار کسی نه خوشبخت، بلکه خوشوقت میشویم.
- به فرد محجوب و خجالتی، نه محفوظ به حیا بلکه مأخوذ به حیا میگویند.
- برای بیماران باید طلب شِفا کنیم نه شَفا!
شکل صحیح بعضی کلمات، شاید آنقدر به گوش شنونده نامأنوس باشد که ادای درست آن را خطا بداند! مثلاً عبارت نادرست «گرگ باراندیده» آنقدر متداول است که اگر به جای باران، بالان بگویید ممکن است خطایتان را به شما متذکر شوند! ولی مهم نیست؛ یک سخنور حرفهای همواره کار درست را انجام میدهد.
گسترش اصولی دایره فن بیان؛ بهترین راه اجتناب از اشتباهات تلفظی
حالا این سؤال مطرح میشود که برای اجتناب از اشتباهات تلفظی چه باید کرد؟ شاید با خود بگویید که بهتر است عطای استفاده از واژهها یا عبارات اصطلاحاً قلمبهسلمبه را به لقائش ببخشید! ولی این ایده خوبی نیست. چه کسی از بیم غلطهای املایی، قید دیکته نوشتن را میزند؟!
باید بدانید که هیچکس صرفاً با استفاده از واژهها یا عبارات پیچیده، به یک سخنور واقعی تبدیل نمیشود؛ ولی مهم است که به وقتش «سطح بالا» حرف بزنید. سخنوران و مجریان قهار باید بتوانند به فراخور موقعیت با واژهها «عشقبازی» کنند. آنها باید واژههای خاص را در راستای افزایش قدرت اثربخشی کلامشان به خدمت بگیرند. مگر نه اینکه یکی از مهمترین جنبههای سخنوری، زیبا حرف زدن است؟ پس برای زیبا حرف زدن، باید واژههایی را بر زبان جاری کنید که به گوش دیگران تازگی داشته باشد. البته که ایجاد ساختار مناسب و انتخاب تکنیک سخنوری نیز نقش بسیار مهمی در استفاده از این واژهها دارند.
برای قشنگ صحبت کردن باید بهطور مرتب، دایره لغاتمان را با واژهها و عبارات خاص و ناب توسعه دهیم. این کار دو بخش مهم دارد: اولی هنرِ شکار واژهها و دومی، حصول اطمینان از یادگیری درست آنها.
وقتی واژه جدیدی به گوشتان شیرین میزند، باید آن را بهدرستی یاد بگیرید. آدمی آسانتر از حد تصور در دام اشتباهات تلفظی گرفتار میشود. بنابراین میتوان گفت که اطمینان از درستی تلفظ یک واژه از حفظ کردن آن اهمیت بیشتری دارد. با وجود اینکه مطالعه، دیدن و شنیدن راههای خوبی برای گسترش اصولی دایره لغات هستند، ولی ما پیشنهاد بهتری برایتان داریم!
با مدرسه سخن، زیبا و بدون اشتباه صحبت کنید!
حوزه فن بیان آنقدر وسیع است که برای کسب تبحر در آن باید روی بهبود جنبههای متعددی کار کرد. به همین سبب ما در مدرسه سخن، دورههای مختلفی را در زمینه آموزش فن بیان برگزار میکنیم.
محوریت اصلی یکی از این دورهها آموزش زیبا حرف زدن است. شرکتکنندگان در این دوره، علاوه بر آشنایی با واژهها و عبارات خاص و تأثیرگذار، ضمن گسترش دایره لغات خود، نحوه تلفظ صحیح آنها را فرا خواهند گرفت. با شرکت در این دوره، ظرف مدتی کوتاهی پیشرفتتان در فن بیان، توجه همه را به خود جلب میکند. ما به شما عزیزان میآموزیم که چطور زیبا، سطح بالا و درعینحال بدون اشتباه سخن بگویید. علاوه بر این در این دوره با فهرستی از واژههای جدید آشنا میشوید که علیرغم رایج بودن، معمولاً به اشتباه تلفظ میشوند.
اگر میخواهید قله رفیع فن بیان را فتح کنید، باید ضمن پرهیز از اشتباهات تلفظی، در استفاده از واژهها حُسن انتخاب داشته باشید. نگرانی از اشتباه کردن، نباید جسارتتان را در به زبان آوردن واژهها یا جملات خاص سرکوب کند. اینکه برای اشتباه نکردن، احتیاط را چاشنی کار کنید ایرادی ندارد؛ ولی برای پیشرفت و بهبود فن بیان، بالاخره باید از حاشیهی امنتان خارج شوید. برای این منظور باید حین صحبت کردن، از واژهها و جملات خاص و گیرا استفاده کنید. بدون تردید و صدالبته بدون اشتباه تلفظی!
پس در مدرسه سخن منتظر شما هستیم!
