اشتباهات رایج سخنرانی، رفتارهای متداولی هستند که مانع پیشرفت افراد در زمینه تقویت فن بیان و سخنوری می شوند. پس برای کنار زدن این موانع ابتدا باید آنها را بشناسید.
آیا می‌دانستید گلوسوفوبیا یا همان ترس از سخنرانی یکی از رایج‌ترین اَشکال ترس میان افراد است؟ بله این واقعیت دارد؛ اما باید بپذیریم که سخنرانی در جمع، به‌خودی‌خود اتفاق ترسناکی نیست. ریشه اصلی ترس از سخنرانی در بسیاری از افراد، ترس از اشتباه کردن است. زمانی که رایج‌ترین اشتباهات سخنرانی را بشناسید، می‌توانید از آنها اجتناب کنید. در این صورت دیگر دلیلی برای ترس وجود ندارد و می‌توانید سخنرانی خود را به بهترین شکل ممکن ارائه دهید. برای شناخت 8 مورد از مهم‌ترین اشتباهات رایج سخنرانی، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
1. عدم آمادگی کافی
ریشه اصلی ترس یا عملکرد نامناسب اکثر افراد در سخنرانی، عدم آمادگی کافی آن‌هاست. این مورد یکی از ابتدایی‌ترین اشتباهات رایج سخنرانی است که خوشبختانه به‌آسانی می‌توان از آن پرهیز کرد. تنها کاری که باید انجام دهید این است که به اندازه کافی تمرین کنید. نکات زیر به شما در کسب آمادگی هر چه بیشتر برای سخنرانی کمک می‌کنند:
- مخاطبان را در اولویت قرار دهید. اگر دقیقاً ندانید با چه کسانی سروکار دارید، ارائه یک سخنرانی تأثیرگذار به کاری سخت (تقریباً محال) تبدیل خواهد. پس در وهله نخست به مخاطبان فکر کنید و فرایند انتقال پیام را مطابق با سبک ادراکی و نیازهای خاص آنها تنظیم کنید.
- ساختار منطقی و منسجمی برای صحبت‌هایتان ایجاد کنید. شما باید مطمئن شوید که بر مبنای یک توالی منطقی و درگیرکننده حرف می‌زنید. مخاطبان باید بتوانند به‌راحتی با جریان گفته‌هایتان همراه شوند. برای آنها هرگز نباید این سؤال پیش بیاید که فلان نکته از کجا آمده است؟!
- تمرین، تمرین و تمرین! شبیه‌سازی جلسه سخنرانی یکی از بهترین روش‌های تمرین کردن است. اگر می‌توانید صدا و تصویرتان را ضبط کنید و ببینید از نگاه مخاطب چطور به نظر می‌رسید؟ وقتی از جنبه‌های مختلف عملکردتان آگاهی پیدا کنید، می‌توانید ارائه‌ای جذاب داشته باشید.
با تعهد به اصول بالا احتمال ارتکاب یکی از رایج‌ترین اشتباهات سخنرانی را به صفر می‌رسانید. اشتباهی که خودش ریشه بسیاری از اشتباهات دیگر است.
2. به‌کارگیری پُرکننده‌ها
فیلرها یا آواهای پرکننده، دشمنان درجه‌یک سخنرانان و از مهلک‌ترین اشتباهات رایج در سخنرانی هستند. احتمالاً حدس زده‌اید درباره چه چیزی صحبت می‌کنیم. بله! همان آواهای نامفهومی مثل «اوم»، «ممم»، «عااا» که می‌توانند گوش دادن به سخنرانی را برای مخاطبان شما به تجربه‌ای کابوس‌وار تبدیل کنند! استفاده از این آواها هیچ نتیجه‌ای ندارد جز اینکه شما را فردی ناآماده و غیرحرفه‌ای جلوه دهد. ضمناً این آواها اعتماد حاضران را نسبت به اطلاعاتی که به آنها ارائه می‌دهید شدیداً کاهش می‌دهند.
اما نگران نباشید! وقتی از طریق تمرین کردن، آمادگی خوبی کسب کنید، کمتر مجبور به استفاده از پرکننده‌ها می‌شوید. اگر هم جایی حس کردید باید وقفه‌ای در صحبت‌هایتان ایجاد کنید، بگذارید این وقفه به سکوت بگذرد. البته استفاده تعمدی از یک پرکننده گاهی می‌تواند سخنرانی شما را طبیعی و جذاب‌تر جلوه دهد. استفاده از پرکننده‌ها زمانی به یکی از اشتباهات رایج سخنرانی تبدیل می‌شود که از ابتدا تا انتها مدام آنها را تکرار کنید.
3. سریع صحبت کردن
ترس از سخنرانی، تنش عصبی شدیدی را در افراد ایجاد می‌کند. همین تنش عصبی، به یکی دیگر از اشتباهات رایج سخنرانی یعنی تند صحبت کردن منجر می‌گردد. در این حالت سخنران را می‌توان به یک لوکوموتیوران تشبیه کرد. لوکوموتیورانی که برای عبور از تونل وحشت، سرعت قطار را تا بیشترین حد ممکن بالا می‌برد. ولی این کار هیچ نفعی جز گیجی مخاطبان و جا ماندن آنها از جریان صحبت‌هایتان ندارد.
- یکی از راه‌های جلوگیری از تند صحبت کردن، تمرین سخنرانی با ریتم مناسب است. راه دیگر این است که در طول سخنرانی، در فواصل زمانی منظم، آگاهانه نفس عمیق بکشید تا سرعت کلام از کنترلتان خارج نشود. این کار ذهنتان را تازه یا اصطلاحاً «رفرش» می‌کند.
- از مکث کردن غافل نشوید. مکث کردن علاوه بر اینکه فرصتی برای تنظیم ریتم کلام در اختیارتان می‌گذارد، به مخاطبان اجازه می‌دهد تا گفته‌هایتان را بهتر تجزیه‌وتحلیل کنند.
4. آرام صحبت کردن
صحبت نکردن با صدای رسا و بلند یکی دیگر از اشتباهات رایج سخنرانی محسوب می‌شود. این اشتباه مخصوصاً زمانی که به میکروفون دسترسی نداشته باشید به یک معضل بزرگ تبدیل خواهد شد.
اگر مخاطبان قادر به شنیدن صدای شما نباشند، چطور باید دیدگاه‌هایتان را درک کنند؟ بنابراین یکی از مهم‌ترین نکات در تمرین سخنرانی، تمرکز روی بلند حرف زدن و پرهیز از زیر لب حرف زدن است. دهانتان را با شهامت باز کنید و صدایتان را رها پرواز دهید. واژه‌ها را گلوله‌هایی ببینید که قرار است با شلیک کردن آنها قلب و ذهن مخاطبان را با خودتان همراه سازید. با این کار علاوه بر افزایش گیرایی صحبت‌هایتان، با قاطعیت و اعتمادبه‌نفس بیشتری سخن خواهید گفت.
نکته تکمیلی: صحبت با صدای یکنواخت یکی دیگر از اشتباهات رایج سخنرانی است. اگر نمی‌خواهید گفته‌هایتان مانند «لالایی» مخاطبان را خواب‌آلود کند، باید به هر قیمتی از «مونوتن» بودن دور شوید. بهترین راه برای این منظور، استفاده از فرازوفرودهای آوایی در بخش‌های مختلف سخنرانی است.
5. زبان بدن نامناسب
آیا فکر می‌کنید تمام تمرکز مخاطبان روی این موضوع است که چه کلماتی از دهان شما خارج می‌شوند؟ اشتباه می‌کنید! آنها بیشتر روی علائم و نشانه‌هایی تمرکز می‌کنند که از طریق زبان بدن به آنها منتقل می‌کنید.
زبان بدن نامناسب یکی از مهم‌ترین اشتباهات رایج سخنرانی است. مشکلی که تصحیح آن به تلاش و تمرین به‌مراتب بیشتری نیاز دارد. عدم برقراری تماس چشمی، قوز کردن، دست‌به‌سینه نشستن و … تنها چند نمونه از زبان بدن نامناسب هستند. ما قبلاً در مطلبی با عنوان اشتباهات ناخوشایند در زبان بدن به‌طور مفصل این موضوع را بررسی کرده‌ایم. پس پیشنهاد می‌کنیم حتماً آن مطلب را نیز بخوانید.
6. رفتارهای پرت‌کننده حواس
بدون شک همه سخنرانان می‌خواهند که مخاطبان روی گفته‌هایشان و اطلاعاتی که ارائه می‌دهند، تمرکز کنند. درواقع اساس و فلسفه سخنرانی نیز چیزی جز این نیست. اما متأسفانه ارتکاب یکی دیگر از اشتباهات رایج سخنرانی مانع از تحقق این هدف می‌شود. این اشتباه نشان دادن رفتارهایی است که تمرکز مخاطبان را مختل و حواس آنها را پرت می‌کنند. برخی از مهم‌ترین این رفتارها عبارت‌اند از:
- مشت کردن دست‌ها یا قلاب کردن آنها به یکدیگر
- دائماً به جلو و عقب حرکت کردن
- چسبیدن به تریبون
- استفاده از پوشش یا مدل موی نامتعارف
- لمس مکرر صورت یا سایر اندام‌ها
- ور رفتن با اشیاء
- و …
هر کدام از اعمال یا رفتارهای بالا می‌توانند جای متن و حاشیه را در سخنرانی با یکدیگر عوض کنند. بنابراین هرگز کاری نکنید که تمرکز مخاطبان به چیزی بیشتر از محتوای پیامتان معطوف شود.
برای اینکه بدانید آیا چنین رفتارهایی دارید یا نه، بهترین راه ضبط کردن صحبت‌هایتان و تماشای آن است. به این ترتیب می‌توانید ایرادات کار را بشناسید و برای رفع آنها برنامه‌ریزی کنید. هر چه بیشتر و دقیق‌تر این کار را انجام دهید، کمتر مستعد بروز رفتارهای پرت‌کننده حواس خواهید بود.
7. استفاده نادرست از ابزارهای بصری
سخنرانان خوب برای یک ارائه زنده از ابزارهای بصری مثل فیلم‌ها، عکس‌ها و نمودارها کمک می‌گیرند. آنها با این کار جذابیت کلام و میزان درگیری مخاطبان را با صحبت‌هایشان بالا می‌برند. ولی انجام این کار نباید فرصت را به تهدید تبدیل کند. برای پرهیز از اشتباهات رایج سخنرانی در این خصوص نکات زیر را به خاطر بسپارید:
- استفاده افراطی از متن در اسلایدها ممنوع! اسلایدهایی که پر از متن هستند، مخاطب را وادار به خواندن می‌کنند. در این صورت حواس و تمرکز او از مطالبی که در حال بیانشان هستید، پرت می‌شود.
- طراحی اسلایدها مهم است. عدم انتخاب یک طراحی یا الگوی مناسب برای اسلایدها نیز می‌تواند عاملی برای حواس‌پرتی مخاطبان باشد. بنابراین روی انتخاب یک الگوی شکیل و حرفه‌ای وقت بگذارید. الگویی که ضمن ارائه تصویری مثبت از موضوع سخنرانی، به درک هر چه بهتر صحبت‌هایتان از جانب حاضران کمک کند.
- به اسلایدها متکی نباشید. اگر به هر دلیلی مثل نقص فنی، نتوانید از اسلایدها استفاده کنید، چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر همه چیز را به استفاده از اسلایدها گره بزنید، روز سخنرانی برایتان به تجربه‌ای تلخ تبدیل خواهد شد! هم‌زمان با ساخت اسلایدها آن‌قدر خود را آماده کنید که بدون آنها نیز بتوانید یک سخنرانی تأثیرگذار ارائه دهید.
8. ارائه اطلاعات بیش‌ازحد
ارائه اطلاعات بیش‌ازحد که به آن دامپینگ اطلاعات نیز می‌گویند از دیگر اشتباهات رایج سخنرانی است.
ریشه دامپینگ اطلاعاتی این است که فرد، اعتبار خود را نزد مخاطبان در خطر می‌بیند. بنابراین سعی می‌کند در طول سخنرانی، انبوهی از اطلاعات را به اشتراک بگذارد تا مخاطبان متوجه شوند که او برای صحبت کردن درباره آن موضوع از صلاحیت و شایستگی کافی برخوردار است. بااین‌حال، هر چقدر بیشتر در این مسیر پیش بروید، مخاطبان زودتر از همراهی با شما خسته و مأیوس می‌شوند. پس قبل از آغاز سخنرانی، نکات کلیدی را انتخاب کنید و در طول جلسه صرفاً روی همان نکات مانور دهید. مطمئن باشید با این کار نه‌تنها اعتبارتان نزد مخاطبان مخدوش نمی‌شود، بلکه آنها از شما قدردانی هم می‌کنند!
سخن آخر
تقویت فن بیان و بهبود سخنوری مستلزم انجام کارهای زیادی هستند. اما در کنار «بایدهایی» که لازم است انجام شوند، «نبایدهایی» هم وجود دارند که آگاهی از آنها بسیار ضروری است. به همین دلیل این مقاله را با تمرکز بر مهم‌ترین اشتباهات رایج سخنرانی به رشته تحریر درآوردیم و در این زمینه به 8 اشتباه تعیین‌کننده اشاره کردیم. دوری از این اشتباهات بدون تردید از شما سخنور بهتری خواهد ساخت. پس اگر انجام این موارد را در خودتان سراغ دارید، همین حالا مقدمات خداحافظی با آنها را تدارک ببینید!
