بسیاری از سخنرانی‌های سرگرم‌کننده جزء سخنرانی‌های مناسبتی و ویژه محسوب می‌شوند. این سخنرانی‌ها در وهله اول برای نشان دادن اهمیت یک رویداد خاص صورت می‌گیرند. این رویداد می‌تواند جشن عروسی، جشن تکلیف، مراسم اهدای جوایز، تشییع جنازه، رویدادهای سیاسی و … باشد. در چنین سخنرانی‌هایی از سخنران خواسته می‌شود تا صحبت‌های شایسته‌ای را که ارتباط مستقیمی با رویداد دارند، ایراد کند. در این گفتار از سخنوری ما برای سادگی کار، سخنرانی‌های مناسبتی را به دو دسته تقسیم می‌کنیم: سخنرانی‌های تشریفاتی و سخنرانی‌های الهام‌بخش.
سخنرانی تشریفاتی
سخنرانی‌های تشریفاتی، شکلی از سخنرانی‌های مناسبتی هستند که با برپایی آیین‌های خاص و رعایت آداب رسمی ارائه می‌شوند. این رویدادها جایگاه و اهمیت خاصی برای مردم و مخاطبان دارند؛ به همین دلیل می‌توانند فرصت بسیار خوبی برای ایراد نطق‌های شاخص و آتشین باشند. در ادامه به معرفی و توضیح 7 مورد از متداول‌ترین سخنرانی‌های تشریفاتی می‌پردازیم:
1. معرفی (پیش گفتار)
اولین شکل سخنرانی مناسبتی تشریفاتی، درواقع نوعی مقدمه و پیش گفتار است. در این حالت، مجری مراسم، سخنرانی کوتاهی می‌کند و به معرفی سخنرانان دیگر یا محتوای سخنرانی خودش می‌پردازد. یکی از بدترین شیوه‌های ایراد این نوع سخنرانی این است که سخنران روی صحنه بیاید و بگوید: من فلانی هستم و می‌خواهم درباره استرس صحبت کنم! در اینجا ما با نام سخنران و موضوع صحبت او آشنا می‌شویم؛ ولی مقدمه‌ی سخنرانی گنگ و نامفهوم است. در این حالت، مخاطبان احتمالاً از گوش سپردن به سخنرانی ذره‌ای هیجان‌زده نخواهند شد.
یک پیشگفتار درست مثل هر شکل دیگری از سخنرانی باید ساختار جامعی داشته باشد. به این معنا که باید شامل مقدمه، بدنه و نتیجه‌گیری واضح باشد. شما باید همه این بخش‌ها را در کمتر از دو دقیقه پوشش دهید. حالات ناخوشایند دیگری را هم می‌توانیم برای یک سخنرانی معرفی، تصور کنیم. مثلاً اینکه صحبت‌های سخنران، بیش‌ازحد طولانی شود یا به جای تمرکز بر سخنران مدعو، بیشتر درباره خودش صحبت کند.
برای ایراد سخنرانی‌های معرفی به فکر پیدا کردن یک قلاب باشید. قلابی که در همان لحظات اولیه، توجه و علاقه مخاطبان را شکار کند. آیا اخیراً مقاله‌ی جالبی درباره موضوع سخنرانی خود خوانده‌اید؟ شاید هم قبلاً تحت تأثیر صحبت‌های سخنران دیگری قرار گرفته‌اید. در هر صورت، باید چیزی پیدا کنید که ضمن جلب‌توجه اولیه‌ی مخاطبان، آن‌ها را از گوش دادن به گفته‌هایتان به وجد و هیجان بیاورد.
در بدنه سخنرانی معرفی باید به تشریح موضوع اصلی سخنرانی برای مخاطبان بپردازید. همچنین باید برای آن‌ها از صلاحیت‌های خودتان یا سخنران مدعو بگویید و توضیح دهید که چرا باید به صحبت‌های او گوش دهند؟ بنابراین باید سه کار اصلی انجام دهید:
ابتدا درباره رویداد، یک سخنرانی کلی انجام دهید. برای معرفی کردن و آغاز مراسم، در اغلب مواقع فقط باید عنوان سخنرانی و چند جمله کوتاه برای آگاه‌سازی مخاطبان بگویید. مشکلی نیست. واقعاً لزومی ندارد که احاطه‌ی کاملی روی موضوع سخنرانی داشته باشید. فقط باید آن‌قدر بدانید که بتوانید اشتهای مخاطب را برای نشستن پای سفره‌ی صحبت‌های سخنران اصلی باز کنید!
در مرحله دوم باید مخاطب را قانع کنید که سخنران اصلی، برای صحبت کردن درباره موضوع رویداد از صلاحیت کافی برخوردار است. باید توضیح دهید که به چه دلیل، واجد شرایط لازم برای انجام این کار است؟ آیا قبلاً کتاب یا مقاله‌ای در این زمینه نوشته؟ آیا رویدادهای خاصی را در زندگی تجربه کرده؟ آیا دستاوردی در این زمینه داشته؟
درنهایت، باید با تشریح اهمیت موضوع به‌طور خلاصه برای مخاطبان توضیح دهید که چرا باید به حرفهای سخنران گوش کنند؟
آخرین بخش از یک سخنرانی خوب، نتیجه‌گیری و جمع‌بندی مبحث است. امری که درباره سخنرانی معرفی نیز صدق می‌کند. این بخش معمولاً به خوش‌آمد گویی سخنران به سخنران مدعو و دعوت از او برای آمدن روی صحنه اختصاص می‌یابد. بسیاری از سخنرانان، پیشگفتار خود را این‌گونه به پایان می‌رسانند: من مشتاقانه منتظر این هستم تا ببینم که توصیه‌ها و ایده‌های جو اسمیت چطور به همه ما کمک می‌کند؟ پس لطفاً در استقبال و دعوت از ایشان برای آمدن روی صحنه با من همراه شوید. برخی سخنرانان بسته به شرایط سخنرانی می‌توانند علائمی را به یادداشت‌های خود اضافه کنند. علائمی که می‌توانند به معنای شروع کف زدن، دست دادن با سخنرانان و … باشد.
حالا که بخش‌های اصلی یک سخنرانی معرفی را شناخته‌ایم، بیایید یک مورد عملی را مرور کنیم.
هدف اصلی: آماده‌سازی و سر کیف آوردن حضار برای گوش سپردن به سخنرانی جنیس رایت (فرهنگ شناس معروف آمریکایی).
مقدمه: نام بردن از چند مراسم رایج در ایالات متحده (کریسمس، رویدادهای ورزشی و …)
نکات اصلی: درباره دلیل انتخاب موضوع توضیح دهید. بگویید این موضوع به این دلیل انتخاب شد که درک نحوه‌ی استفاده‌ی فرهنگ‌ها از آیین‌ها و رسوم، بخش مهمی از درک معنای انسان بودن است.
جنیس رایت یک فرهنگ شناس است که تأثیر تشریفات و رسوم روزمره را بر جوامع انسانی بررسی می‌کند.
همه ما کم یا زیاد، تحت تأثیر رسوم و آیین‌های خاصی قرار داریم. ولی اغلب ما معمولاً نمی‌دانیم که این تشریفات چگونه آغاز شده‌اند و چطور بر روال زندگی روزانه ما تأثیر می‌گذارند؟
نتیجه‌گیری: من این فرصت و شانس را داشتم که در کنفرانس منطقه‌ایِ ماه قبل در اسپرینگفیلد به صحبت‌های دکتر رایت گوش دهم و از اینکه امشب او این صحبت‌ها را با شما به اشتراک می‌گذارد، بسیار هیجان‌زده هستم. لطفاً در استقبال از دکتر رایت برای آمدن روی صحنه به من بپیوندید (شروع تشویق حضار، دست دادن با سخنران و خروج از روی استیج).
2. سخنرانی‌های اهدایی
دومین شکل از سخنرانی‌های تشریفاتی رایج، سخنرانی‌های اهدایی نام دارند. این نوع سخنرانی، یک نطق کوتاه است که به مناسبت اهدای جایزه یا یک مقام و عنوان خاص ایراد می‌شود. سخنرانی اهدایی می‌تواند مثل این عبارت، بسیار ساده باشد: برنده عنوان چکاوک زرین عرصه سخنوری ایران، کسی نیست جز سرکار خانم دکتر فریبا علومی یزدی.
گاهی ممکن است نیاز باشد که سخنران، دلایل انتخاب برنده یا برندگان یک مسابقه یا همایش را برای مخاطبان توضیح دهد. در این صورت سخنرانی اهدایی می‌تواند چند دقیقه طول بکشد.
هنگام آماده‌سازی خود برای ایراد سخنرانی اهدایی، بسیار مهم است که بدانید مدت‌زمان سخنرانی چقدر باید باشد؟ درواقع شما باید با در نظر گرفتن محدودیت زمان، خود را برای سخنرانی آماده کنید. ابتدا باید درباره‌ی چیستیِ جایزه یا هدیه توضیح دهید و بگویید که اهدای آن به افراد چه اهمیتی دارد؟ سپس باید بگویید که دلیل اهدای جایزه به فرد برنده چیست؟ به عبارت دیگر، چه اقدامات یا دستاوردهایی او را واجد شرایط دریافت هدیه می‌کند؟ آیا در رقابت مهمی برنده شده؟ آیا یک قطعه ادبی مهم نوشته؟ این دستاوردها را باید به‌وضوح برجسته کنید. درنهایت، گاهی ممکن است رویداد، برندگان زیادی نداشته باشد. در این صورت باید از افراد دیگر به دلیل تلاشی که به خرج داده‌اند تقدیر شایسته‌ای به عمل بیاورید.
3. سخنرانی دریافت جایزه
سخنرانی دریافت جایزه در نقطه مقابل سخنرانی اهدای جایزه قرار می‌گیرد. این سخنرانی، نطقی است که توسط فردی که جایزه‌ای گرفته یا به کسب افتخاری نائل آمده، ایراد می‌شود.
در سخنرانی دریافت جایزه سه مؤلفه‌ی اصلی وجود دارد:
تشکر از اهداکنندگان جایزه یا افتخار
قدردانی از کسانی که به شما در رسیدن به اهدافتان کمک کرده‌اند
صحبت کردن درباره جایزه یا مقام اکتسابی از زاویه‌ای جدید
ابتدا باید از افرادی که جایزه، عنوان یا مقام را به شما اهدا کرده‌اند تشکر کنید. این افراد می‌تواند عوامل برگزاری رویداد و بعضاً مخاطبانی باشند که با رأی خود، زمینه انتخاب شما را فراهم کرده‌اند. ما هر سال در مراسم معروف اسکار، شاهد انجام این کار از سوی برندگان هستیم. «من می‌خواهم از آکادمی و همین‌طور همه رأی‌دهندگان آن تشکر کنم». این جمله‌ای است که اکثر برندگان مراسم اسکار آن را بر زبان می‌آورند.
در مرحله دوم شما باید به افرادی که در دستیابی به اهدافتان سهمی داشته‌اند، بها داده و از آن‌ها قدردانی کنید. یادتان باشد که هیچ فردی در زندگی، به‌تنهایی قادر به انجام یک کار بزرگ یا رسیدن به یک دستاورد چشمگیر نیست. همه ما خانواده، دوستان و همکارانی داریم که کمکمان می‌کنند و حمایت آن‌ها در هموار کردن مسیر به سمت مقصد، نقش پررنگی دارد. سخنرانی دریافت جایزه، یک فرصت عالی برای ادای دین به این افراد است.
در مرحله آخر، به صحبت کردن درباره خود جایزه یا مقامی که کسب کرده‌اید بپردازید. سعی کنید دیدگاه جدیدی ارائه دهید و به مخاطبان بگویید که چرا کسب این افتخار برایتان مهم و ارزشمند است؟
4. سخنرانی‌های افتتاحیه
چهارمین نوع سخنرانی تشریفاتی، سخنرانی افتتاحیه است. این سخنرانی معمولاً در مواقعی مثل افتتاح یک فروشگاه جدید، نام‌گذاری یک ساختمان به اسم یک فرد خاص، نصب یک لوح یا پلاک روی دیوار، بهره‌برداری از یک کتابخانه جدید و … ایراد می‌شود. فلسفه ایراد این نوع سخنرانی، تأکید بر اهمیت پروژه و احتمالاً بزرگداشت کسانی است که پروژه را به اسم آن‌ها نام‌گذاری کرده‌اند. فرد خَیِری را تصور کنید که با سرمایه شخصی، برای دانشجویان خوابگاه می‌سازد. بعد از فوت او، دانشگاه تصمیم می‌گیرد که پس از تکمیل پروژه، اسم یکی از مجتمع‌های خوابگاهی را به نام این فرد تغییر دهد. در چنین مواقعی ممکن است از یکی از دانشجویان که با آن فرد نسبت خانوادگی دارد، دعوت شود تا در مراسم تغییر نام خوابگاه، سخنرانی کند.
سخنرانی افتتاحیه را با توضیح نقشتان در رویداد آغاز کنید. اگر شخصی که یک مکان را به اسم او نام‌گذاری می‌کنند یکی از اعضای خانواده (مثلاً عمو) شماست، به حضار بگویید که ساختمان به نام عموی بزرگ شماست.
در مرحله دوم باید توضیح دهید که دقیقاً چه چیزی افتتاح شده است؟ اگر یک ساختمان نوساز یا قدیمی افتتاح می‌شود، ضمن معرفی آن درباره اهمیت سازه صحبت کنید. سپس باید توضیح دهید که چه افراد یا نهادهایی در پیشبرد پروژه مشارکت داشته‌اند؟ اگر ساختمان، یک بنای نوساز است درباره طراحان و سازندگان آن حرف بزنید. اگر ساختمان از قبل وجود دارد، درباره افرادی که نسبت به افتتاح و بهره‌برداری از آن تصمیم‌گیری کرده‌اند، صحبت کنید.
درنهایت درباره این موضوع صحبت کنید که افتتاح این سازه چه اهمیت و منافعی برای جامعه دارد؟ اگر موضوع، افتتاح یک فروشگاه باشد، توضیح دهید که انجام این کار، چطور می‌تواند به اشتغال‌زایی و سهولت دسترسی شهروندان به مراکز خرید کمک کند؟ اگر بخش جدیدی از یک بیمارستان افتتاح می‌شود، درباره نحوه خدمات‌رسانی به بیماران و آپشن‌های پزشکی مدرنی که در این بخش ارائه می‌شوند، سخنرانی کنید.
5. رُستینگ (برشته کردن)!
رُستینگ یک سخنرانی تشریفاتی بسیار عجیب و درعین‌حال جالب است. این سخنرانی هم برای تعریف و تمجید و هم با هدف نوعی انتقاد آمیخته با شوخی و حُسن نیت از افراد دیگر ارائه می‌شود. به‌طور کلی، رُستنیگ در پایان یک مراسم یا رویداد و به افتخار دستاوردهای زندگی یک فرد خاص صورت می‌گیرد.
مثلاً در این کلیپ معروف ببینید که استفان کولبر، مجری تلویزیونی برنامه‌ی Colbert Report چگونه جرج بوش را رُست می‌کند!
بیایید این کلیپ کوتاه را تجزیه‌وتحلیل کنیم. با تماشای این کلیپ متوجه می‌شوید که طنز و شوخ‌طبعی، جایی برای تعارف باقی نمی‌گذارد. هدف اصلی رُست کردن، هم تعریف و تمجید و هم انتقاد کردن و دست انداختنِ دوستانه‌ی فرد مدعو است. در کلیپ می‌بینیم که رست کننده یعنی استفان کولبر پشت یک تریبون قرار گرفته؛ درحالی‌که تصویر جرج بوش، روی یک صفحه‌ی واضح برای تماشاگران نمایش داده می‌شود. علاوه بر این، شاهد چرخش متناوب دوربین روی پرزیدنت بوش هستیم تا بینندگان بتوانند عکس‌العمل‌های او را ببینند. اساساً نیمی از لذت و هیجان سخنرانی رُستینگ، تماشای واکنش‌های میهمان در حین اجرای برنامه است. بنابراین اینکه میهمان به‌وضوح در معرض دید مخاطبان قرار بگیرد، اهمیت زیادی دارد.
حالا سؤال اینجاست که چطور باید خود را برای ایراد یک سخنرانی رُستینگ آماده کنید؟ اول از همه شما باید درباره فردی که قرار است رُست یا کباب شود، عمیقاً فکر کنید. آیا او عادات عجیب و غریب یا داستان‌های جذابی در زندگی‌اش دارد که بتوانید درباره آن حرف بزنید؟ حین فکر کردن به این موضوعات باید مطمئن شوید که اطلاعات خصوصی یا هر آنچه را که افشای آن می‌تواند باعث آسیب دیدن یا ناراحتی میهمان شود، از فهرست خود حذف کنید. یادتان باشد که هدف از رُستینگ، سیخونک زدن به میهمانان است نه آسیب رساندن یا ترور شخصیتی آن‌ها!
دوم اینکه هنگام انتخاب جنبه‌های موردعلاقه‌تان، حواستان باشد موضوعات معروف را انتخاب کنید. یعنی سوژه‌هایی که به‌طور گسترده نزد مخاطبان شناخته‌شده باشند. یادتان باشد که سخنرانی رُستینگ زمانی اثربخش است که مخاطبان بتوانند با شوخی‌ها ارتباط برقرار کنند. لازمه‌ی این امر، آگاهی مخاطبان از اصل موضوع است. شاید ترجیح دهید دست روی نکات و سوژه‌هایی بگذارید که اکثر مخاطبان با آن‌ها ناآشنا هستند. سوژه‌هایی که صرفاً خودتان و میهمان برنامه در جریان آن قرار دارید. گفتگو درباره این سوژه‌ها شاید برای خود شما و میهمان جذاب و سرگرم‌کننده باشد؛ ولی برای مخاطبان برنامه جذابیتی نخواهد داشت.
درنهایت، سخنرانی را با بیان یک نکته مثبت به اتمام برسانید. علی‌رغم اینکه طنز و شوخ‌طبعی، مؤلفه‌ی سرگرم‌کننده‌ای در سخنرانی رستینگ است، ولی درنهایت باید نشان دهید که به میهمانتان، واقعاً اهمیت می‌دهید و بابت حضورش در برنامه، قدردان هستید. همان‌طور که احتمالا حدس زده‌اید، رویداد رُستینگ تا حد زیادی به صندلی داغ شباهت دارد!
6. سخنرانی یادبود
سخنرانی یادبود، شکل دیگری از سخنرانی تشریفاتی است که به افتخار کسی که فوت کرده، ایراد می‌شود. سخنرانی‌های یادبود را با مرثیه‌ی سوگواری اشتباه نگیرید. به‌عنوان یک فرد عادی، بعید است که در طول زندگی سخنرانی‌های زیادی به مناسبت یادبود انجام دهید. مگر اینکه یک فرد صاحب منصب مثل وزیر، رهبر مذهبی و … باشید. با این وجود، گاهی ممکن است در موقعیتی قرار بگیرید که ایراد یک سخنرانی یادبود ضروری باشد. در چنین شرایطی باید ضمن آمادگی کافی، بدانید که چه کاری انجام دهید. کلیپ زیر، سخنرانی یادبود باراک اوباما را در مراسم تشییع پیکر رزا پارکز، فعال حقوق مدنی در نوامبر سال 2005 نشان می‌دهد. در این سخنرانی، آقای اوباما سخنان خود را با تأکید بر اهمیت نقش رزا پارکز و میراث او برای تاریخ آمریکا بیان می‌کند.
برای ایراد سخنرانی یادبود، در وهله اول باید تا آنجا که می‌توانید اطلاعات بیشتری درباره متوفی به دست بیاورید. هر چه اطلاعات بیشتری داشته باشید، می‌توانید سخنرانی خاص‌تر و شخصی‌تری را ارائه دهید. اگر قبلاً ارتباط نزدیکی با فرد موردنظر داشته‌اید، می‌توانید روی اطلاعات خودتان حساب کنید. بااین‌حال، پرسش از دوستان و اقوام فرد متوفی درباره خاطراتشان از او همیشه یک ایده خوب است. با انجام این کار می‌توانید جنبه‌های مهمی را مدنظر قرار دهید که شاید تابه‌حال به ذهنتان خطور نکرده باشند. البته درصورتی‌که ارتباط نزدیکی با فرد نداشته‌اید، در این صورت کسب اطلاعات از دوستان و اقوام به یک گزینه‌ی الزامی تبدیل می‌شود.
تردیدی نیست که سخنرانی یادبود یک رویداد جدی و غم‌انگیز است؛ بااین‌حال اگر بتوانید نکته طنزآمیزی برای سبک‌تر کردن غمِ حاکم بر مجلس بیابید، خیلی خوب است. در برخی فرهنگ‌ها، دوستان و اعضای خانواده متوفی انتظار دارند که سخنرانی یادبود، یک نطق سرگرم‌کننده باشد. البته که سخنرانی‌های یادبود با سخنرانی‌های رُستینگ کاملاً متفاوت هستند. بااین‌حال، یکی از اهداف طنز می‌تواند کاهش تنشِ ناشی از سنگینی غمِ از دست دادن یک عزیز باشد. البته این کار را با احتیاط و با در نظر گرفتن ظرافت‌های فرهنگی مخاطبان انجام دهید.
درنهایت، فراموش نکنید که داستان زندگی آن مرحوم را برای مخاطبان روایت کنید. برای آن‌ها بگویید که فرد متوفی چه کسی بود و چه کارهایی در زندگی انجام داد؟ هر چقدر شخصی‌تر صحبت کنید، مخاطبانتان شامل دوستان و اعضای خانواده متوفی را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهید. سخنرانی یادبود باید طوری باشد که به‌طور هم‌زمان، بزرگداشت زندگی فرد متوفی و عزاداری برای فقدان او را به مخاطبان یادآوری کند.
7. سخنرانی‌های خداحافظی
هدف از ایراد سخنرانی‌های خداحافظی مشخص است؛ خداحافظی کردن با دیگران به دلیل ورود به مرحله جدیدی از زندگی! شاید به‌واسطه یافتن یک شغل جدید، می‌خواهید شغل فعلی‌تان را ترک کنید. ممکن است دوران دانشگاه را به اتمام رسانده باشید یا اصلاً بخواهید برای کار یا تحصیل به کشور دیگری مهاجرت کنید. سخنرانی خداحافظی، به مناسبت چنین رویدادهای ایراد می‌شوند. کلیپ زیر، سخنرانی درک جتر (بازیکن بیس‌بال) در سال 2008 را نشان می‌دهد. کلیپی که در آن آقای جتر قبل از نقل‌مکان تیم نیویورک یانکیز از استادیوم قدیمی خود که در 1923 ساخته‌شده به استادیوم جدیدی که آن را در سال 2009 ساخته‌اند، با هواداران تیم سخن می‌گوید.
http://www.youtube.com/watch?v=HJrlTpQm0to
درک جتر در این سخنرانی، ضمن خداحافظی از استادیوم یانکی، از هواداران برای حمایت مداوم آن‌ها تشکر می‌کند.
هنگام ایراد یک سخنرانی خداحافظی، هدف اصلی باید تشکر از افرادی باشد که در وضعیت جاری قرار دارند. شما باید هم‌زمان با گذار به مرحله جدیدی از زندگی، به آن‌ها بگویید که چقدر قدردانشان هستید. درک جتر، سخنرانی‌اش را با صحبت کردن درباره تاریخچه استادیوم یانکی در سال 1923 شروع می‌کند؛ سپس از طرفداران بابت حمایتشان تشکر می‌کند. دوم اینکه شما باید به مخاطبان بگویید که آنچه تجربه کرده‌اید، چقدر برایتان مفید و ارزشمند بوده است. ایراد سخنرانی خداحافظی، فرصتی برای مرور و یادآوری لحظات خوشایندی است که قبلاً تجربه کرده‌اید. ماهیت نطق شما باید مثبت باشد و باید از منفی نگری پرهیز کنید. درنهایت باید مطمئن شوید که سخنرانی خود را با یک نقطه‌ی اوج به پایان می‌رسانید. درک جتر با این جمله صحبت‌هایش را تمام می‌کند: اکنون می‌خواهیم از طرف کل سازمان به شما یعنی بهترین طرفداران دنیا درود بفرستیم. در این لحظه او و سایر بازیکنان، کلاه‌های بیس‌بال خود را برداشته و آن‌ها را به سمت تماشاگران نگه می‌دارند.
سخنرانی الهام‌بخش
هدف از ایراد سخنرانی الهام‌بخش، برانگیختن یا تحریک یک حالت عاطفی در مخاطبان است. در بخش‌های قبل، متداول‌ترین انواع سخنرانی تشریفاتی را مرور کردیم. البته گاهی مرز بین سخنرانی‌های الهام‌بخش و سخنرانی‌های تشریفاتی کمرنگ یا حتی گُم می‌شود؛ اما به‌هرحال زمینه‌هایی وجود دارند که ایراد یک سخنرانیِ تماماً الهام‌بخش را می‌طلبند. در این راستا ما سخنرانی الهام‌بخش را به دو دسته تقسیم می‌کنیم:
1. سخنرانی حُسن شهرت
شهرت مثبت یک دارایی نامشهود و درعین‌حال بسیار مهم و ارزشمند است. این شهرت از اعتبار و محبوبیت یک فرد یا سازمان ایجاد می‌شود. سخنرانی‌های حُسن شهرت را اغلب با هدف جلب نظر مثبت مخاطبان نسبت به فرد یا سازمان ایراد می‌کنند. این سخنرانی‌ها به‌وضوح، ماهیت متقاعدکننده دارند؛ ولی معمولاً قصد و نیت متقاعدسازی را آشکار نمی‌کنند. سخنرانی‌های حُسن شهرت معمولاً به یک سخنرانی آگاهی‌دهنده شبیه هستند که بر ویژگی‌های مثبت یک فرد یا مجموعه تمرکز دارند. به‌طور کلی، سخنرانی حُسن شهرت را می‌توان به سه نوع یا دسته اصلی تقسیم کرد:
سخنرانی روابط عمومی
سخنرانی توجیهی
سخنرانی عذرخواهی
سخنرانی روابط عمومی
در سخنرانی روابط عمومی، سخنران در راستای تقویت تصویر مثبت خودش یا سازمان برای دیگران صحبت می‌کند. این سخنرانی‌ها را می‌توان نوعی سخنرانی تشویقی دانست؛ زیرا هدف نهایی از ایراد آن‌ها این است که مخاطبان، سخنران و آنچه را نمایندگی می‌کند دوست داشته باشند. کلیپ زیر، سخنرانی مدیرعامل شرکت بریتیش پترولیوم با خبرنگاران را نشان می‌دهد. در این کلیپ، او درباره اقداماتی که شرکت بریتیش پترولیوم در خصوص مسئله‌ی نشت نفت در سال 2010 در خلیج مکزیک انجام می‌دهد، صحبت می‌کند.
http://www.youtube.com/watch?v=cCfa6AxmUHw
توجه کنید که در این گفتگو، مدیرعامل دائماً بر کاری که شرکت برای رفع مشکل انجام می‌دهد، تأکید می‌کند. هر بخشی از این سخنرانی به شکلی تنظیم شده که تصویری دلسوز و دغدغه‌مند را از شرکت بریتیش پترولیوم به تصویر بکشد. هدف نهایی از ترسیم این تصویر، ایجاد علاقه و حُسن نیت در مخاطبان است.
سخنرانی توجیهی
دومین نوع از سخنرانی حُسن شهرت، سخنرانی توجیهی نام دارد. در این سخنرانی، سخنران سعی دارد که از اقداماتی که انجام شده یا قرار است به‌زودی انجام شود، دفاع کند. در این سخنرانی‌ها فرد یا سازمان، انجام اقدامات خاصی را در دستور کار قرار می‌دهند و درصدد این هستند تا چرایی و درستی این اقدامات را توجیه نمایند. در کلیپ زیر، بیل کلینتون، رئیس‌جمهور سابق آمریکا درباره تصمیم خود برای بمباران اهداف کلیدی در عراق سخنرانی می‌کند. تصمیمی که بعد از برملا شدن نقشه ترور رئیس‌جمهور قبلی یعنی جورج اچ دبلیو بوش اتخاذ شده بود.
http://www.youtube.com/watch?v=6mpWa7wNr5M
در ویدئو می‌بینیم که آقای کلینتون، تلاش می‌کند تا دلایل خود را برای بمباران کشور عراق برای مردم آمریکا و جهان تشریح کند. هدف از ایراد چنین سخنرانی‌هایی، کماکان ایجاد حُسن نیت و کسب تأیید افکار عمومی است.
سخنرانی عذرخواهی
آخرین شکل از سخنرانی حُسن شهرت، سخنرانی عذرخواهی است. باید گفت که این شکل از سخنرانی‌ها در مقایسه با قبل، بسیار رایج و متداول شده‌اند. زیاد می‌بینیم که این روزها سیاستمداران، ورزشکاران، موزیسین‌ها، بازیگران، سلبریتی ها و … مرتکب یک عمل ناپسند شوند. عملی که بعضاً برای آن‌ها پیامدها و هزینه‌های سنگینی را ایجاد می‌کند. جالب اینکه برخی از سخنرانی‌های عذرخواهی به دستمایه‌ای برای طنز تبدیل می‌شوند. حالا بیایید کلیپ زیر را تماشا کنیم. کلیپی که در آن یکی از اعضای تیم گلف تایگر وودز، یک سخنرانی عذرخواهی را ایراد می‌کند.
http://www.youtube.com/watch?v=Xs8nseNP4s0
سخنرانی‌های عذرخواهی، واجد 3 عنصر اساسی و مهم هستند که باید همواره آن‌ها را لحاظ کنید:
- اول اینکه صادق و مسئولیت‌پذیر باشید
- دوم، از آنچه انجام داده‌اید متأسف باشید
- و سوم، درصدد جبران برآیید
یک سخنران در وهله نخست باید صادق و مسئولیت‌پذیر بوده و به خطای خود اعتراف کند. بدترین سخنرانی‌های عذرخواهی آن‌هایی هستند که در آن افراد سعی در پوشش یا انکار اشتباهات خود دارند. حتی اگر به نظر خودتان واقعاً کار اشتباهی انجام نداده‌اید، بهتر است به ماجرا از زاویه‌ی افکار عمومی نگاه کنید. در وهله دوم به‌سادگی از آنچه رخ داده ابراز تأسف کنید. مخاطبان باید بدانند که شما از کاری که انجام داده‌اید، پشیمان هستید. یکی از مشکلاتی که بسیاری از کارشناسان در تجزیه‌وتحلیل سخنرانی عضو تایگر وودز به آن اشاره می‌کنند، همین است. اینکه او اصلاً پشیمان به نظر نمی‌رسد. او کلمات خوبی را بر زبان می‌آورد ولی حالت پشیمانی در او به چشم نمی‌خورد. سخنرانی او بیشتر شبیه نطق یک ربات است که یک متن از پیش نوشته‌شده را به او داده‌اند تا بخواند. درنهایت شما باید درصدد جبران خطا و خسارت برآیید. این جبران خطا می‌تواند قبول هزینه برای تعمیر یک شیء شکسته یا عدم تکرار یک رفتار در آینده باشد. با رعایت این سه شرط، زمینه خوبی در مخاطبان برای بخشش و فراموشی خطایتان ایجاد می‌کنید.
2. سخنرانی جشن فارغ‌التحصیلی
دومین نوع از سخنرانی‌های الهام‌بخش، سخنرانی جشن پایان تحصیل است. نطقی که با هدف تجلیل از دستاوردهای دانشجویان فارغ‌التحصیل یا گروه دیگری از افراد ایراد می‌شود. فارغ‌التحصیلی، متداول‌ترین مناسبت برای ایراد این نوع سخنرانی الهام‌بخش است. تقریباً همه ما در مقاطعی از زندگی، تجربه حضور در چنین مراسمی را داریم. اگر این موضوع درباره شما هم صدق می‌کند، احتمالاً با سخنرانی‌های بد و خوبِ زیادی روبرو شده‌اید. در بسیاری از مواقع، از افراد مشهور مثل سیاستمداران خواسته می‌شود که در جشن فارغ‌التحصیلی کالج‌ها و دانشگاه‌ها سخنرانی کنند. یکی از معروف‌ترین و بهترین سخنرانی‌های جشن پایان تحصیل را نویسنده مشهور هری پاتر یعنی خانم جی کی رولینگ در دانشگاه هاروارد در سال 2008 ایراد کرده است. در کلیپ زیر می‌توانید این سخنرانی به‌یادماندنی را تماشا کنید.
http://www.youtube.com/watch?v=nkREt4ZB-ck
جی کی رولینگ در سخنرانی خود، تعادل خوبی را بین دو عنصر طنز و الهام‌بخشی برقرار کرده است. عناصری که برای یک سخنرانی در جشن پایان تحصیل، دو مؤلفه‌ی کلیدی هستند. اگر قرار باشد روزی به مناسبت چنین رویدادی پشت تریبون بروید، رعایت نکات زیر اهمیت زیادی دارد.
- اگر از قبل، درون‌مایه و مضمون خاصی برای مراسم فارغ‌التحصیلی تعیین شده، سخنرانی شما باید روی آن متمرکز باشد. در غیر این صورت، خودتان باید یک درون‌مایه‌ی قوی و جذاب برای سخنرانی ایجاد کنید. برخی از متداول‌ترین مضامین سخنرانی جشن فارغ‌التحصیلی عبارت‌اند از: تعهد، رقابت، شایستگی، اعتمادبه‌نفس، تصمیم‌گیری، نظم و انضباط، اخلاق، شکست (و غلبه بر شکست)، باورمندی، سخاوت، صداقت، مشارکت، رهبری، یادگیری، پشتکار و استمرار، توسعه فردی، حرفهای بودن، راستی و درستی، مسئولیت‌پذیری، عزت نفس و …
- در سخنرانی جشن فارغ‌التحصیلی باید درباره زندگی خود و اینکه فارغ‌التحصیلان برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و اجتناب از دام‌ها چطور می‌توانند از تجربیات شما درس بگیرند، حرف بزنید. برای مخاطبان توضیح دهید که زندگی شما چگونه می‌تواند برای آن‌ها در آینده یک منبع الهام‌بخش باشد؟
- نطق خود را با چاشنی طنز همراه کنید. سخنرانی‌های جشن فارغ‌التحصیلی باید مفرح و سرگرم‌کننده باشند و مخاطب را بخنداند.
- مختصر و مفید حرف بزنید. هیچ چیز برای مخاطبان از گوش دادن به صحبت‌های طولانی و بی‌وقفه‌ی سخنران سخت‌تر نیست. یادتان باشد که دانشجویان برای گرفتن مدرک فارغ‌التحصیلی خود در مراسم حضور دارند و خانواده‌های آن‌ها نیز برای دیدن عزیزانشان روی صحنه لحظه‌شماری می‌کنند.
- گاهی ممکن است از شما بخواهند که به افراد فارغ‌التحصیل پیشنهاد یا توصیه‌ای ارائه دهید. پس تمرکزتان را روی آن‌ها معطوف کنید.
- سخنرانی جشن فارغ‌التحصیلی را در قاب وسیع‌تری بگنجانید. از چارچوب محدود درس و تحصیل خارج شوید و توضیح دهید که نصایح و پیشنهادهایتان چطور می‌تواند به بهبود زندگی مخاطبان کمک کند؟
درمجموع، مهم است که هم‌زمان با ایراد سخنرانی جشن فارغ‌التحصیلی از این رویداد لذت ببرید. یادتان نرود که داشتن تریبون در چنین رویدادهایی، یک افتخار و مسئولیت بزرگ است. بنابراین باید تلاش کنید تا این مأموریت خطیر و حساس را به بهترین شکل ممکن انجام دهید.
جمع‌بندی
هدف از نگارش این مقاله‌ی نسبتاً طولانی، معرفی انواع سخنرانی بود. هر شکلی از سخنرانی، آداب و قواعد خاص خودش را دارد که رعایت آن‌ها بسیار مهم است. برای سهولت کار سخنرانی را به دو دسته سخنرانی تشریفاتی و سخنرانی الهام‌بخش دسته‌بندی کردیم. سخنرانی تشریفاتی خود به 7 نوع معرفی، اهدایی، دریافت جایزه، افتتاحیه، رُستینگ، یادبود و خداحافظی تقسیم می‌شود. سخنرانی معرفی، برای معرفی یک سخنران دیگر ایراد می‌شوند. سخنرانی اهدایی مربوط به مواقعی است که هدف، اهدای جایزه یا عنوان خاصی به فرد یا افراد دیگر باشد. سخنرانی دریافت جایزه، توسط فردی که جایزه یا عنوان را دریافت می‌کند، ایراد می‌شود. وقتی یک ساختمان جدید یا مکان دیگری برای اولین بار افتتاح می‌شود، سخنرانی‌های افتتاحیه موضوعیت پیدا می‌کنند. در رُستینگ، مجری یا سخنران به‌طور هم‌زمان افراد را مورد ستایش و انتقاد (با لحن مناسب) قرار می‌دهند. سخنرانی یادبود، در بزرگداشت یک فرد متوفی ایراد می‌شود؛ و نهایتاً در سخنرانی خداحافظی، فردی که در شُرف ورود به مرحله جدیدی از زندگی (شغلی، تحصیلی و …) است، برای دیگران صحبت می‌کند.
سخنرانی‌های الهام‌بخش دو نوع هستند: حُسن شهرت (که خود به سه دسته روابط عمومی، توجیه و عذرخواهی تقسیم می‌شود) و سخنرانی جشن فارغ‌التحصیلی. هدف از ایراد سخنرانی‌های حُسن شهرت، ایجاد یک دید مثبت در مخاطبان نسبت به یک فرد یا سازمان است. در مقابل، سخنرانی‌های جشن فارغ‌التحصیلی در راستای قدردانی از دستاوردهای علمی دانشجویان یا گروه‌های مشابه صورت می‌پذیرند.
به‌عنوان حُسن ختام این مقاله انجام سه تمرین زیر را به شما پیشنهاد می‌دهیم:
- فرض کنید از شما خواسته‌اند که به‌عنوان سخنران مدعو برای یک سازمان مدنی سخنرانی کنید. یک متن سخنرانی پیشگفتار تهیه کنید که زمینه‌ای برای معرفی و ورود شما به صحنه سخنرانی باشد.
- فرض کنید قرار است سلبریتی محبوب خود را روی صندلی داغ بنشانید و اصطلاحاً او را رُست کنید! برای این منظور، یک پلن رُستینگ دو دقیقه‌ای تهیه کنید.
- برای کلاس سخنرانی عمومی خود، یک سخنرانی جشن فارغ‌التحصیلی ارائه دهید.
درنهایت امیدواریم آنچه خواندید، مورد رضایت شما عزیزان قرار گرفته باشد.
