تعامل با دانشجویان در کلاس مخصوصاً برای اساتید جوان و تازهکار یک چالش بزرگ است. هرچند که اساتید باتجربه نیز ممکن است در انجام این کار با مشکل مواجه باشند. بااینحال، یادگیری اینکه چطور از این چالش عبور کنید، یکی از جذابترین جنبههای تدریس است.
رفتار استاد با دانشجو بر مبنای تعامل بنا به دلایل مختلف اهمیت زیادی دارد. بسیاری از صاحبنظران، تعامل را عنصری ضروری برای یک تدریس مؤثر میدانند. مهم نیست چقدر در زمینهی تخصصی خودتان باسواد هستید. تا زمانی که پیوند ذهنی محکمی بین شما و دانشجویان شکل نگیرد، انتقال اثربخش دانستههایتان میسر نخواهد بود
وقتی با دانشجویان تعامل خوبی برقرار کنید، میتوانید ضمن افزایش مشارکت در کلاس، میزان درگیری آنها را با محتوای درس به سطح بالاتری ارتقا دهید. در این گفتار میخواهیم چند روش کارآمد را برای بهبود تعامل با دانشجویان در کلاس با شما اساتید گرامی در میان بگذاریم. دعوت میکنیم تا انتهای این گفتار با مدرسه سخن همراه باشید.
چرا داشتن تعامل با دانشجویان در کلاس مهم است؟
برای برقراری یک ارتباط تعاملی با دانشجویان ابتدا باید درک کنیم که اساساً چرا داشتن تعامل در کلاس مهم است؟
کارشناسان آموزشی بر این باورند که ارتباط تعاملی، بهترین راهبرد برای بهبود رفتار دانشجویان و مدیریت کلاس درس است. تعلیم و تعلم به جادهای دوطرفه شباهت دارد و به همین دلیل تعامل، لازمهی یادگیری مؤثر است. بر این اساس، یک مُدرس تا زمانی که قادر به برقراری ارتباط سازنده و درک نیازهای دانشجویان نباشد، در تدریس توفیق چندانی نخواهد یافت. با استناد به نتایج تحقیقات علمی، وقتی محیط یادگیری تعاملی باشد دانشجویان عملکرد بهتری را از حیث رفتار و یادگیری ارائه میدهند.
نکته مهم دیگر این است که تعامل با دانشجویان در کلاس میتواند عزتنفس آنها بهبود بخشد. وقتی آنها خود را در یک سوی رابطهای متقابل ببینند، احساس میکنند که صدایشان شنیده میشود و در کلاس دارای وزن و جایگاه واقعی هستند. این امر آنها را به مشارکت بیشتر در کلاس ترغیب میکند.
بهطور خلاصه ارتباط تعاملی استاد با دانشجو بستری را برای شکلگیری احترام، رفتار سازنده و عملکرد مثبت فراهم میکند. علیرغم اینکه برقراری یک ارتباط تعاملی با دانشجویان میتواند برای اساتید دشوار باشد، نکاتی وجود دارند که انجام این کار را آسانتر میکنند.
12 روش کاربردی برای تعامل با دانشجویان
1. از همان ابتدا، تعاملی رفتار کنید!
بهعنوان یک مدرس، مأموریت اصلی شما ارائه محتوای آموزنده به دانشجویان در یک قالب جذاب است. اگر نحوه ارائهی شما از همان ابتدا جذاب نباشد، نباید انتظار درگیری و همراهی دانشجویان با محتوای درس را داشته باشید. بنابراین قبل از اینکه خستگی و کسالت بر فضای کلاس حکمفرما شود، درس را به شکلی هیجانانگیز و مشارکتی ارائه دهید. این کار میتواند از طریق سؤال و جوابِ مداوم با دانشجویان انجام شود.
تدریس یکطرفه و عاری از تعامل، خیلی زود دانشجویان را خسته میکند. این روش شاید برای پوشش سرفصلهای زیاد و ارائه اطلاعات انبوه، روش مفیدی باشد ولی لزوماً جذابترین تجربهی ممکن نیست. برای تعامل با دانشجویان سعی کنید قالب تدریس را عوض کنید و اجازه ندهید دانشجویان تمام وقت خود را صرف نشستن، گوش دادن و یادداشتبرداری کنند. چنین رویکردی بهسرعت میتواند کلاس درس را به یک فضای ملالانگیز و تکراری تبدیل کند.
2. شوخطبع باشید!
صحنه تدریس شباهت زیادی به استیج سخنرانی دارد. بعید است کسی دوست داشته باشد دقایق زیادی را صرف شنیدن صحبتهای خشک و بیوقفهی یک سخنران عبوس کند! پس بهعنوان یک مدرس تلاش کنید که هرگز اینگونه نباشید.
یک روش عالی برای بهبود تعامل با دانشجویان، استفاده از چاشنی طنز است. بنابراین هر از گاهی برای ایجاد وقفه در تدریس، از این تکنیک مؤثر استفاده کنید. شوخطبعی، مخصوصاً زمانی که محتوای درس پیچیدگی زیادی دارد، میتواند در برقراری و حفظ تعامل مناسب بسیار اثرگذار باشد.
جدا از بحث تعامل، شوخطبعی میتواند حس راحتی بیشتری را به کلاس القا کند که این امر بهنوبه خود مشارکت بیشتر را تشویق میکند. ضمناً این یک تکنیک عالی برای تجدید تمرکز و قوای فکری دانشجویان است.
یادتان باشد که دانشجویان زمان زیادی از عمرشان را در کلاسهای خشک و بیروح گذراندهاند. کلاسهایی که شاید حتی نام و چهره مدرس آنها را نیز به یاد نیاورند. ولی شوخطبعی یک سلاح کاربردی برای شماست که میتواند خاطرهی خوش کلاسهایتان را تا همیشه در ذهن دانشجویان ماندگار کند.
3. علایق دانشجویان را در نظر بگیرید!
گفتیم که ارائهی محتوای درس در یک فُرم جذاب، لازمهی تعامل با دانشجویان است. یکی از راههای افزایش این جذابیت این است که علایق دانشجویان را در نظر بگیرید و آنها را بهعنوان یک عنصر تعاملی در محتوای کلاس بگنجانید. این علایق میتوانند موضوعات مختلفی را شامل شوند. مثلاً میتوانید یک سریالِ روز، آهنگ معروف یا ورزش خاص را که نزد جوانان محبوبیت زیادی دارد انتخاب کنید. شما میتوانید از این اطلاعات در راستای یک ارائهی درسی و همینطور ایجاد یک رابطه تعاملی به بهترین شکل بهره بگیرید. ایجاد پیوند میان درس و علایق دانشجویان، نهتنها از فاصله ذهنی آنها با مدرس میکاهد بلکه میتواند در بهبود فرایند یادگیری نیز مفید واقع شود.
4. سخنور خوبی باشید!
همه رهبران بزرگ و چهرههای الهامبخش در تاریخ، سخنوران خوبی بودهاند. آنها به پشتوانه مهارت سخنوری، تعامل خوبی با مخاطبان خود برقرار میکنند. برقراری تعامل، موانع ارتباطی را از میان برمیدارد و مخاطبان را وادار میکند تا به آنچه گوینده میگوید، راغبانه گوش دهند.
یک مدرس موفق باید در کلاس درس قادر به ایفای نقش یک رهبر الهامبخش برای دانشجویانش باشد. پس اگر خواهان بهبود تعامل با دانشجویان هستید، باید سخنرانی کنید و برای این منظور باید سخنور خوبی باشید. سخنور شدن، مستلزم آن است که تکنیکهای اساسی در سخنرانی عمومی را یاد بگیرید. این یک مهارت جادویی نرم است که افراد زیادی با حضور در دورههای آموزش فن بیان مدرسه سخن آن را فرا گرفتهاند.
توجه داشته باشید که سخنوری لزوماً به این معنا نیست که دایره لغات خیلی وسیعی داشته باشید. برای ایراد یک سخنرانی ترغیبکننده که مشوق تعامل باشد، روشهای مختلفی وجود دارد که یکی از مؤثرترین آنها ابراز شور و اشتیاق است. دانشجویان نسبت به اساتید مشتاق، واکنش بهتری نشان داده و با میل بیشتری با آنها یک رابطه تعاملی برقرار میکنند.
5. خوب گوش کنید!
یکی از مهمترین پیشنیازهای شکلگیری تعامل با دانشجویان، گوش دادن به آنهاست. این گوش دادن باید از نوع راغبانه و فعالانه باشد تا بتواند به بهبود ارتباط کمک کند. با گوش سپردن فعال، میتوانید با دانشجویان همفکری و همدلی نموده و افکار، ایدهها و احساساتشان را بهتر درک کنید. وقتی دانشجویان بدانند که گوشی برای شنیدن صدای آنها دارید، برای ارتقای سطح تعامل با شما پیشقدم میشوند. این امر سبب میشود که کیفیت تعامل با دانشجویان بهطور پیوسته بهبود پیدا کند.
برای گوش سپردن فعال، نکات زیر را به خاطر بسپارید:
- با حالت آرام، مشتاق و غیر قضاوتی به صحبتهای دانشجویان گوش دهید
- حین گوش دادن، بدون اینکه صحبت آنها را قطع کنید از بازخوردهای کوتاه و طبیعی مثل سر تکان دادن استفاده کنید
- به جای تعجیل برای دادن یک جواب سریع، واژه به واژه با صحبتهای دانشجویان جلو بروید
- برای کسب بینش بهتر درباره ایدههای دانشجویان از آنها سؤالات باز بپرسید
6. یک محیط حمایتی ایجاد کنید!
ایجاد یک محیط حمایتی، فرایند برقراری ارتباط و تعامل با دانشجویان را به شکلی باورنکردنی تسهیل میکند. منظور از محیط حمایتی این است که دانشجویان بدانند نیازهایشان درک و برآورده میشود. این نیازها لزوماً نباید ماهیت درسی و علمی داشته باشد؛ بلکه میتواند نیازهای احساسی و شخصی را نیز در بربگیرد.
حمایتی بودن محیط کلاس، سطح مشارکت دانشجویان را به شکل معناداری بالا میبرد. در چنین محیطی دانشجویان اگر سؤالی داشته باشند، بدون نگرانی آن را با شما مطرح میکنند. آنها دیگر نگران این نیستند که مبادا بنا به دلایلی مثل سادگی یا پیشپاافتاده بودن سؤالشان، از جانب شما مورد تمسخر یا ملامت قرار بگیرند.
تعیین پروژههای گروهی، روش خوب دیگری برای خلق یک جوِ حمایتی در کلاس است. در این روش، دانشجویان برای انجام تکالیف به جای رقابت به همکاری با یکدیگر میپردازند. این همکاری و مشارکت، زمینهای را برای تقویت ارتباط و شکلگیری فضای گفتمان و تبادلنظر فراهم میکند. فضایی که بهواسطهی نقش محوری مدرس در هدایت کلاس، درنهایت به افزایش سطح تعامل او با دانشجویان میانجامد.
همانطور که گفتیم در خلق یک محیط حمایتی، توجه به نیازهای احساسی دانشجویان نیز اهمیت دارد. برای تشویق دانشجویان به برقراری ارتباط تعاملی با خودتان نشان دهید که مسائل غیردرسی آنها نیز برایتان مهم هستند. اگر در طول کلاس، وضعیت روحی یا جسمی نامساعد یکی از دانشجویان، توجهتان را جلب میکند، بیتفاوت رفتار نکنید. مهربانانه علت را جویا شوید و با توجه به شرایط، واکنش مناسبی نشان دهید. اگر صلاح دیدید میتوانید به سهم خودتان، تحمل شرایط را برای آن دانشجو آسان کنید. مثلاً میتوانید به او اجازه دهید که چند دقیقه از کلاس خارج شود؛ یا اینکه استثنائاً مهلت بیشتری در انجام پروژه کلاسی برای او در نظر بگیرید. چنین رویکردی، عالیترین سطح یک رویکرد حمایتی و انسانی را از جانب شما نشان میدهد.
در یک محیط امن و حمایتی دانشجویان همواره از برقراری تعامل با شما مشتاقانه استقبال میکنند.
7. به کلاس بازخورد مثبت بدهید!
متأسفانه برخی اساتید گرامی عادت دارند که فقط روی جنبههای منفی رفتار یا عملکرد دانشجویان تمرکز کنند. این عادت میتواند پیامدهای منفی قابلتوجهی در پی داشته باشد و سبب تضعیف روحیه و متعاقباً کاهش سطح تعامل دانشجویان با استاد شود. اگرچه ارائه بازخورد منفی گاهی میتواند به حصول نتایج مثبت کمک کند، ولی این نباید به دلیلی برای غفلت از بازخورد مثبت تبدیل شود. چراکه ارائه بازخورد مثبت، عنصری ضروری برای تقویت ارتباطات و بهبود تعامل با دانشجویان است.
تحقیقات نشان داده که تحسین و تشویق میتواند باور افراد را نسبت به موفقیتشان در انجام وظایف تقویت کند. علاوه بر این میتواند سطح اعتمادبهنفس را افزایش دهد که این ویژگی، توانایی دانشجو را در برقراری یک رابطه تعاملی با کلاس ارتقا میدهد.
8. و از کلاس بازخورد هم بگیرید!
در موضوع تأثیر بازخورد بر بهبود تعامل با دانشجویان، نکته بسیار مهمی وجود دارد که گاهی مغفول واقع میشود. آن نکته این است که صرفاً نباید بازخورد داد و بهموازات بازخورد دادن، باید از بازخورد گرفتن نیز استقبال کرد. درواقع عالیترین شکل استفاده از بازخورد در راستای ایجاد یک جوِ تعاملی، تبادلِ آن است. به این معنا که هم بازخورد بدهید و هم بازخورد بگیرید.
برخی دانشجویان بنا به دلایل مختلف، مایل نیستند تا نکات و ایدههای موردنظرشان را درباره محتوای درس یا سبک تدریس با شما در میان بگذارند. آنها برای انجام این کار به یک نیرو محرکه نیاز دارند که این نیرو میتواند درخواست ابراز عقیده از جانب شما باشد. پس در جلسات کلاس، دانشجویان را به ارائه بازخورد تشویق کنید. نظرات آنها را درباره نکات مثبت و منفی کلاس جویا شوید و به آنچه میگویند، با دقت گوش دهید. درخواست بازخورد، ضمن تسهیل فرایند تعامل با دانشجویان نشان میدهد که برای آنها اهمیت زیادی قائل هستید. علاوه بر این، این یک روش خوب برای سنجش سبکها و استراتژیهای آموزشی شماست که میتواند به بهبود کیفی تدریس منجر شود.
گاهی علیرغم تلاش شما، دانشجویان به دلیل برخی ملاحظات، بازخورد واقعی و صادقانهای ارائه نمیدهند. اگر با چنین موقعیتی روبرو شدید، میتوانید ترتیبی دهید تا بهصورت ناشناس نظراتشان را با شما مطرح کنند.
9. در همه جای کلاس حضور داشته باشید!
مختصات مکانی شما در کلاس نیز کیفیت تعامل با دانشجویان را تحت تأثیر قرار میدهد. اغلب مدرسان بهطور سنتی در جلوی کلاس میایستند ولی این همیشه بهترین گزینهی روی میز نیست. حرکت در سراسر فضای کلاس و برقراری ارتباط شخصی، یخ رابطهی سنتیِ استاد- شاگردی را آب میکند. بنابراین صرفاً در جلوی کلاس ثابت نمانید و برای تبادلنظر با دانشجویان، به آنها نزدیک شوید. این کار به دانشجویان خجالتی، کمحرف و درونگرا دلیل خوبی میدهد تا مشارکت فعالانهتری در کلاس داشته باشند.
یادتان باشد که برخی دانشجویان از بالا بُردن صدایشان در جمع همکلاسیها برای گفتگو با استاد احساس خوبی ندارند. حضور شما در بخشهای مختلف کلاس این فرصت را برای آنها ایجاد میکند تا آسانتر با شما ارتباط بگیرند. به این ترتیب دیگر نیاز نیست برای انجام این کار، فشار روانی مضاعفی را متحمل شوند.
حین نزدیک شدن به دانشجویان به حریم شخصی آنها احترام گذاشته و آن را نقض نکنید. شاید دیده باشید که برخی اساتید، برای چند ثانیه روی میز یکی از دانشجویان مینشینند. در چنین حالتی حتی اگر قصد بیاحترامی نداشته باشید و از روی صمیمیت و حُسن نیت این کار را انجام میدهید، احتمالاً کارتان با واکنش مثبتی از جانب کلاس روبرو نخواهد شد. نزدیکی بیشازحد میتواند بهعنوان یک مانع در مسیر تعامل با دانشجویان عمل کند.
10. چالشهای جذاب ایجاد کنید!
از دیگر روشهای اثربخش برای بهبود تعامل با دانشجویان ایجاد چالشهای جذاب برای آنهاست. چالشهایی که آنها را هیجانزده کند و سطح اشتیاق آنها را بهصورت تصاعدی بالا ببرد. این کار ضمن تقویت افزایش تعامل، روش مناسبی برای تقویت مهارت حل مسئله و بهبود فرایند یادگیری دانشجویان است.
اینکه دانشجویان را چطور به چالش بکشید به زمینه و موضوع درس بستگی دارد. بهعنوان مثال اگر مدرس درس بازاریابی هستید، میتوانید از دانشجویان بخواهید که با ایفای نقشهایی مانند فروشنده، مذاکرهکننده یا مشتری، آموزههای درسی را در یک میدان عملی و جالب با یکدیگر تمرین کنند.
11. از جاذبههای بصری کمک بگیرید!
تمام تلاش شما برای تعامل با دانشجویان نباید به برقراری ارتباط شخصی معطوف شود. فراموش نکنیم که هدف نهایی ارتباط تعاملی، ارتقای کیفیت یادگیری دانشجویان است. بنابراین تعامل با درس نیز به همان اندازهای که تعامل شخصی مهم است، اهمیت دارد.
استفاده از جاذبههای بصری میتواند تعامل کلاس با محتوای درسی را تسهیل کند. دانشجویان اطلاعات تصویری را با اشتیاق بیشتری در قیاس با اطلاعات نوشتاری یا شنیداری پردازش میکنند. پردازش اطلاعات تصویری، برای مغز لذتبخشتر است و این ویژگی، یک دلیل محکم برای استفاده از جاذبههای بصری ارائه میدهد. بنابراین توصیه میشود که در صورت امکان، حتماً استفاده از عناصر گرافیکی را در دستور کار قرار دهید.
12. ارتباط غیرکلامی را تقویت کنید!
اینکه چه میگویید البته که مهم است؛ ولی اینکه چطور میگویید مهمتر است! ارتباط غیرکلامی که بعضاً به آن زبان بدن هم میگویند، نقشی حیاتی در بهبود تعامل با دانشجویان دارد. سرنخهای غیرکلامی مانند تماس چشمی، حالت چهره، وضعیت بدن، ژستها، حرکات سر و دست و … عناصر ظریف و درعینحال اثرگذاری هستند. عناصری که میتوانند سیگنالهای اجتماعی و احساسی قدرتمندی را انتقال دهند. بنابراین برای ایجاد رابطه تعاملی با دانشجویان باید نحوه استفاده درست و سازنده از زبان بدن را بدانید.
از برقراری تماس چشمی به هیچ عنوان غافل نشوید. این کار سادهترین و درعینحال مؤثرترین بُعد از زبان بدن است که میتواند به رابطه شما با هر کدام از دانشجویان، جنبهی شخصی بدهد. بااینحال، مدت زمان حفظ تماس چشمی نباید خیلی کوتاه یا خیلی طولانی باشد. 3 تا 4 ثانیه زمان ایدهآلی برای یک تماس چشمی مؤثر است.
برای نشان دادن شخصیت پذیرا، جلبتوجه بهتر دانشجویان و همینطور تأکید بر نکات مهم میتوانید از حرکات دست استفاده کنید. حتیالامکان از دست به سینه ماندن یا قلاب کردن انگشتان دو دست بپرهیزید. مخاطب ممکن است چنین حالاتی را بهعنوان یک وضعیت مقابلهای یا غیردوستانه تعبیر و تفسیر کند.
حین ایستادن، صاف بمانید و ضمن باز کردن پاها به اندازه عرض شانهها، وزن خود را بهطور متوازن روی آنها پخش کنید. چنین حالتی علاوه بر کمک به بهبود ریتم تنفس، شما را فردی مطمئن و با اعتمادبهنفس نشان میدهد. حالت چهره شما نیز میتواند جادو کنید. سعی کنید حین گفتگو با دانشجویان، همواره لبخند کمرنگی روی لب داشته باشید.
ناگفته نماند که بهترین راه برای بهبود زبان بدن، شرکت در کلاسهای آموزشی است. بااینحال، ما در سایت سخنوری مطالب زیادی را درباره این موضوع به رشته تحریر درآوردهایم که مطالعه آنها را به شما پیشنهاد میکنیم. مطمئن باشید که حتی آگاهی از چند نکته ساده نیز میتواند تحول چشمگیری در زبان بدن شما به وجود بیاورد.
سخن آخر
داشتن استراتژی برای برقراری ارتباط مبتنی بر تعامل با دانشجویان بخش مهمی از فرایند تدریس است. چراکه ارتباط تعاملی، پیوند ذهنی و قلبی بین دانشجو و استاد را محکم ساخته و زمینهای را برای پذیرش و یادگیری بهتر محتوای درسی فراهم میآورد.
درصد عمدهای از تدریسهای ضعیف و ناکارآمد نه به خاطر فقدان دانش کافی، بلکه به دلیل عدم توانایی مُدرس در ارتباط گیری با دانشجویان است. ارتباط تعاملی باعث ایجاد احترام، علاقه و پذیرش متقابل در کلاس درس میشود. عناصری که نقش انکارناپذیری در کیفیت تعلیم و تعلم ایفا میکنند.
کسب مهارت در تعامل با دانشجویان، علیرغم اهمیت بسیار زیادی که دارد کار آسانی نیست. به همین دلیل، مدرسان و اساتید گرامی، باید نحوهی برقراری ارتباط مؤثر را بهعنوان یک لازمهی اساسی در بحث آموزش مورد توجه قرار دهند. در این گفتار تلاش کردیم تا ضمن تبیین اهمیت این موضوع، چند راهکار اثربخش را در این خصوص معرفی کنیم. محتوای این گفتار علاوه بر اساتید دانشگاهی میتواند به آموزگاران مقاطع پایینتر نیز برای ارتباط گیری با دانش آموزان کمک کند.